Bu doküman, Uluslararası Yasal Metroloji Teşkilatı OIML'in (Organisation Internationale de Metrologie Legale), R34 kodlu "Accuracy Classes of Measuring Instruments" adlı yayınının aynen çevirisidir. Orjinal dokümandaki "recommendation" sözcüğünün her ne kadar ilk akla gelen Türkçe karşılığı "tavsiye" ise de, burada "yayın" olarak çevrilmiştir. Çünkü yayının önsözünde de değinildiği üzre, OIML rekomendasyonları tavsiyeden öte, kuruluşa üye ülkelerin kendi resmi mevzuatlarını mümkün mertebe uydurması beklenen model yönetmeliklerdir. Orjinal yayın 1979 tarihli olmakla birlikte halen geçerli olup, gerek OIML'in, gerek yasal metrolojiden sorumlu resmi kurumların (ülkemizde Sanayi ve Ticaret Bakanlığı / Ölçüler ve Standartlar Genel Müdürlüğü), gerekse ölçümle ilgili bir çok standardizasyon kuruluşunun ölçü aleti sınıflandırmasına yer verilen hemen hemen bütün dokümanlarına kılavuz olmuştur. Burada verilen sınıflandırma esasları iyi anlaşıldığı takdirde, birbirinden çok farklı konu ve tipteki ölçü aletlerinin doğruluk prensipleri anlaşılmış olacaktır.

ÖLÇÜ ALETLERİNİN DOĞRULUK SINIFLARI

BÖLÜM 1

1. Genel

1.1 Kapsam

1.1.1 Bu yayın, ölçü aletlerinin doğruluklarına göre, sınıflandırılması için prensipleri ortaya koyar.

1.1.2 Bu yayının uygulama alanındaki ölçü aletleri :

• Malzeme ölçütleri
• Ölçü aletleri
• Ölçüm transdüserleri (dönüştürücüleri)

olup, bu aletlerin ataletlerinden kaynaklanan hataların, onlar için ortaya konmuş maksimum hataları yanında ihmal edilebilir olduğu koşullarda kullanımları amaçlanır.

1.1.3 Bu yayının gereklilikleri, sıfır gösterim cihazları veya özellikle gösterimin bir çok defa okunduğu ölçümler için tasarlanmış ve ölçüm sonucunun birkaç gözlemin aritmetik ortalaması olarak belirlendiği ölçüm cihazları için zorunlu değildir.

Ayrıca bu yayının, yeniden üretim, dönüşüm veya ölçüm niceliklerinin çeşitli parametrelere ardışık bağlanması (eğer maksimum hatalar bu parametrelere göre belirlenmek zorundaysa) (ölçme kaynakları, katot ışık osiloskopları vb.) amaçlanan ölçüm cihazlarına uygulanması gerekli değildir.

1.2 Doğruluğa göre sınıflandırma prensipleri

1.2.1 Ölçü aletlerinin doğruluklarına göre sınıflandırması, aynı kategorinin cihazları için farklı doğruluk seviyelerini karakterize eden sınıflar çizilmesinden etkilenir.

Bir kategorideki cihazların her doğruluk sınıfı için, bu cihazlarla yapılan ölçümlerde hataya neden olabilecek ve belirli metrolojik özellikleri tanımlayan parametre ve karakteristikler kararlaştırılmalıdır.

Cihazların her kategorisi için belirli sayıda doğruluk sınıfları, bilim ve teknolojinin bilinen gerekliliklerine karşılık gelen metrolojik özelliklerin seviyesini yansıtacak şekilde saptanmalıdır.

Not: Belirli bir doğruluk sınıfına atfedilen işaret, cihazda metrolojik özelliklerin belirli genel bir seviyesini yansıtır, fakat direkt olarak bu cihazla yapılan ölçümlerin doğruluğunu göstermez.

1.2.2 Doğruluklarına göre sınıflandırılırken, kullanılan ölçü aleti karakteristikleri ve parametreleri :

• temel ölçü aleti hataları
• etki niceliklerindeki varyasyonların neden olduğu tamamlayıcı hatalar ki bunlar ölçü aletinin gösteriminde varyasyon, malzeme ölçütlerinin sunduğu nicelikte varyasyon veya ölçme transdüserlerinin ölçme karakteristiğinde varyasyon olarak ortaya çıkabilir,
• zamana bağlı kararsızlıklar
• histerisis (tersinirlik) hataları
• ölçü aletinin doğruluğunu etkileyen diğer özellikler

Örnek : parametre ve metrolojik karakteristikler:

• uzunluk mastarlarında : gerçek uzunlukları ve nominal uzunlukları arasındaki fark, ölçme yüzeylerinin kabul edilebilir düzlemsellik ve paralellik sapmaları, zamanla kayma ve burularak tutunma (yapışma)
• standart hücrelerde : zamanla kayma
• elektriksel gösterimli ölçü aletlerinde : temel hata, ve etki niceliklerindeki (sıcaklık, alternatif akımın frakansı vb.) belirli değişimlerin neden olduğu gösterim varyasyonları
• tartı aletlerinde: temel hata, histerisis hatası, seviyeleme (su terazisi) hatası

1.2.3 Ölçü aletlerinin metrolojik özelliklerini tanımlayan parametre ve karakteristik özellikler ile bu parametre ve karakteristik özelliklerin somut değerleri, OIML yayınlarında ve çalışma prensipleri, yapıları, amaçlanan kullanımları ve çalışma koşullarına bağlı olarak söz konusu kategorideki cihazların sağlaması gereken genel teknik gerekliliklerle ilgili ulusal resmi dokümanlarda sabitlenmiş olmalıdır.

1.2.4 Her kategorideki cihazlara özgü parametre ve karakteristikler, maksimum izin verilebilir temel hata ve tamamlayıcı hata (veya bunun yerine belli bir etki niceliğindeki değişimin neden olduğu gösterge değişimi), maksimum izin verilebilir kararsızlık ve diğer metrolojik özellikler için bir referans değerden olan izin verilebilir maksimum sapma şeklinde verilir.

1.2.5 Ölçü aletlerinin doğruluk sınıflarını belirlemek bakış açısıyla, maksimum hatalar ve normlar, bu yayının II. Bölümünde (*) verilen yöntemlere göre oluşturulmalı ve buradaki formlardan birine uygun olarak gösterilmelidir.

1.2.6 Doğruluk sınıfları serileri ve karşılık gelen maksimum hatalar ile olan bağlantıları, bu yayının III. Bölümünde verilen şartlarla uyumlu olmalıdır.

1.2.7 Doğruluk sınıflarının işaretlerinin, yayınlarda ve resmi dokümanlardaki kullanımı ile ölçü aletlerinin üzerlerine çizilmesi, bu yayının IV. Bölümünde ortaya konanları karşılamalıdır.

1.2.8 Ölçü aletlerinin doğruluk sınıfına uygunluğunu belirleme testi, her bir karakteristik ve her bir parametrenin ayrı ayrı belirlenmesiyle yürütülmelidir.

 

BÖLÜM II

2. Maksimum Hatanın Standardizasyon Yöntemleri

2.1 Maksimum hatanın ifade şekilleri

2.1.1 Maksimum hatalar; aşağıdaki formlarda ifade edilebilir:

- mutlak hatalar, - oransal hatalar, - bağıl hatalar

Belirli bir kategorideki ölçü aletlerinin hatalarının ifade şeklinin seçimi, ölçü aletinin özelliklerine göre yapılmalı ve aşağıdakiler hesaba katılmalıdır:

Cihazın çalışma prensipleri, ölçme dizini, kullanım amacı, ölçülen nicelik ve hatalar ile niceliğin değeri arasındaki ilişkiyi etkileyebilecek diğer faktörler (örneğin, ölçü aletinin skalası boyunca hata değişimlerinin doğası).

2.1.2 Ölçü aletlerinin maksimum hataları mutlak hata şeklinde ifade edilir (mesala ölçülen niceliğin birimleri veya cihazların skala taksimat değerleri cinsinden),

eğer cihazlar sonuçların doğruluk seviyesinin kestirimindeki değerlerin ölçülen niceliğin biriminden veya kullanılan cihazın taksimat değerinden ifade edilmesinin yaygın olduğu bir ölçüm alanı için amaçlanmışlarsa.

Örnek : Uzunluk mastarlarının maksimum hatalarının, uzunluk birimleri cinsinden ifadesi yaygındır (örneğin mikrometre).

2.1.3 Ölçü aletlerinin maksimum hataları oransal hata biçiminde ifade edilir (örneğin bir konvansiyonel değerin yüzdesi olarak bkz. 2.3.2),

eğer cihazın skala limitleri içindeki maksimum hataları, uygulamada ölçülen niceliğin değerine bağlı değilse ve aynı zamanda, ölçme aralıklarının üst limitlerinin farklı olduğu belli bir sınıftaki cihazlar için aynı rakamla ifade edilmek isteniyorsa.

Örnek: İbreli ampermetrelerin mutlak hataları, pratikte skalanın farklı kısımları için değişmez. Aynı zamanda ölçme aralıklarının üst limitleri farklı olan 1A, 10A, 100A gibi ampermetrelerde maksimum hatanın, bir üst limitten diğerine değişmeyen bir rakamla ifadesi uygundur (örneğin ölçme aralığı üst limitinin %1’i gibi).

2.1.4 Ölçü aletlerinin maksimum hataları bağıl hata biçiminde ifade edilir (örneğin ölçülen büyüklüğün bir yüzdesi olarak),

eğer cihazların mutlak hataları yaklaşık olarak ölçülen niceliğin bir fonksiyonu ise ve aynı zamanda belli bir doğruluk sınıfında olup ölçme aralıklarının üst limitleri farklı ölçü aletleri için aynı kalan bir rakamla (veya rakamlarla) ifade edilmek isteniyorsa.

Örnek: Bir rezistans sargı setinin (0,01 0,1 1 10 100 1000 ve 10000 Ohm gibi) maksimum hatasının, yüzde olarak bağıl hatasını gösteren bir rakamla ifadesi yaygındır (örneğin rezistans sargısının nominal değerinin % 0,01’i).

2.2 Mutlak maksimum hatanın standardizasyon yöntemleri

2.2.1 (İyi işler durumdaki) ölçü aletleri grubunun mutlak hata formunda beyan edilen maksimum hataları (2.1.2) ölçülen niceliğe bağlı değilse, maksimum hata aşağıdaki gibi formüle edilir.

(1)

D : mutlak maksimum hata
a : ölçülen niceliğin biriminden veya skala taksimat değerinden ifade edilen sabit değer.

2.2.2 (İyi işler durumdaki) ölçü aletleri grubunun mutlak hata formunda beyan edilen maksimum hataları (2.1.2) ölçülen nicelikle lineer ilişkili ise maksimum hata aşağıdaki gibi formüle edilir:

(2)

D : mutlak maksimum hata
a : ölçülen niceliğin biriminden ifade edilen sabit değer
x : ölçülen niceliğin değeri
b : pozitif soyut (birimsiz) sabit bir sayı

2.2.3 Ölçü aletinin maksimum hataları ile ölçülen niceliğin değeri arasında daha karmaşık bir ilişki olması halinde maksimum hatalar, yaklaşık olarak bu ilişkiyi veren bir fonksiyon veya bir tablo formatında verilir.

2.3 Oransal maksimum hatanın standardizasyon yöntemleri

2.3.1 Oransal maksimum hatalar (2.1.3) aşağıdaki gibi formüle edilir.

(3)

g : x_N konvansiyonel değerinin bir yüzdesi olarak ifade edilen maksimum oransal hata
|D| : konvansiyonel değer x_N ile aynı birimden ifade edilen mutlak maksimum hata (işareti dikkate alınmadan)
p : pozitif soyut bir sayı

2.3.2 Konvansiyonel değer,

a. lineer veya üstel skalalı (**) olup, sıfır işareti skalanın sonunda veya dışında olan ölçü aletlerinde:
- ölçme aralığının üst limit değerine,

b. lineer veya üstel skalalı olup, sıfır işareti ölçme aralığının içinde kalan ölçü aletlerinde:
- ölçme aralığı limitlerinin en büyük olanına (işareti dikkate alınmaksızın),

bununla birlikte, elektriksel ölçü aletleri için IEC kuralları uygulanmaya devam edecektir ki buna göre konvansiyonel değer, sıfırın her iki yanındaki ölçme aralığı limitlerinin aritmetik toplamına eşittir (işaretler dikkate alınmaksızın).

c. lineer olmayan kısalan skalalı (**) ölçü aletlerinde:
- tüm skalanın gerçek boyuna eşittir.
(bu durumda D, skala boyu ile aynı birimden ifade edilir.),

d. bir konvansiyonel sıfırın varlığı kabul edilen skalaya sahip niceliğin (örneğin °C) biriminden taksimatlandırılmış ölçü aletlerinde:
- ölçme aralığına

e. Nominal değeri sabit ölçü aletlerinde:
- nominal değere eşittir.

f. önceki paragrafların kapsamadığı özel durumlarda konvansiyonel değer, cihaz kategorilerine karşılık gelen ilgili OIML yayınlarında ortaya konacaktır.

2.4 Maksimum bağıl hataların standardizasyon yöntemleri

2.4.1 (İyi işler durumdaki) özel bir ölçü aletleri grubunun bağıl hata formunda beyan edilen maksimum hataları (2.1.4) ölçülen niceliğin değerine bağlı değilse, maksimum hata aşağıdaki gibi formüle edilir:

(4)

d : x değerinin bir yüzdesi olarak ifade edilen maksimum bağıl hata
x : ölçülen niceliğin değeri
|D| : mutlak maksimum hata (işareti dikkate alınmaksızın)
c : Pozitif soyut bir sayı

Not : Bu formülün geçerli olduğu ölçü aletleri ve ölçüm transdüserleri için, ölçülecek niceliğin en küçük değeri olan x₀’ın belirlenmesi gereklidir.

2.4.2 (İyi işler durumdaki) ölçü aletleri grubunun bağıl hata formunda beyan edilen maksimum hataları (2.1.4) ölçülen niceliğin değerine bağlı ise, maksimum hata aşağıdaki gibi formüle edilir (***):

(5)

d : x değerinin bir yüzdesi olarak ifade edilen maksimum bağıl hata
x : ölçülen niceliğin değeri
|D| : mutlak maksimum hata limiti (işareti dikkate alınmaksızın)
x_m : aletin ölçme aralığının üst limiti veya ölçüm transdüserinin giriş değerlerinin değişim aralığı
c ve d : Pozitif soyut sayılar

2.5 Maksimum hatanın standardizasyonu için diğer yöntemler

2.5.1 Ender durumlarda, maksimum hatanın ifade edilmesinde ve doğruluk sınıfının gösteriminde yukarıda sözü edilen yöntemler uygulanamadığında başka yöntemler uygulanabilir. (****)

BÖLÜM III

3. Doğruluk Sınıfları ve Karşılık Gelen Maksimum Hatalar

3.1 Doğruluk sınıfları serileri

3.1.1 Maksimum hataları bölüm 2.2’ye göre (mutlak hatalar olarak) ifade edilen ölçü aletlerinde, belirlenmiş doğruluk sınıfı serileri büyük harfler veya romen rakamlarıyla gösterilir.

3.1.2 Maksimum hataları bölüm 2.3.1 ve 2.4.1’e göre (oransal ve bağıl hatalar) olarak ifade edilen ölçü aletlerinde doğruluk sınıfları serileri aşağıdaki sayılara karşılık gelecek şekilde belirlenir.

1 x 10ⁿ, 1,5 x 10^n, 1,6 x 10ⁿ, 2 x 10ⁿ, 2,5 x 10ⁿ, 3 x 10ⁿ, 4 x 10ⁿ, 5 x 10ⁿ, 6 x 10ⁿ
n = 1,0, -1,-2 vb

aynı ‘n’ değerleri için sınıf sayısı 5 ile sınırlandırılmıştır.

Notlar : 1) 1,5 x 10ⁿ ve 1,6 x 10ⁿ sınıflarının arka arkaya kullanılması yasaklanmıştır.
2) 3 x 10ⁿ sınıfı teknik açıklaması bulunan durumlarda ender kullanımlar için ayrılmıştır.

3.1.3 Hataları bölüm 2.4.2 gerekliliklerine (ölçülen niceliğin değerine bağlı bağıl hata) göre ifade edilen ölçü aletleri için doğruluk sınıfları serileri formül 5’te geçen c ve d sayıları ile belirlenmiş ve tanımlanmıştır.

Bu c ve d sayıları, her doğruluk sınıfı için 3.1.2’de verilen seriden alınmalıdır. Bu iki sayının oranı (c’nin d’den büyük olması şartıyla) çeşitli kategorilerdeki cihazlarla ilgili yayınlar tarafından ortaya konur.

3.1.4 Doğruluk sınıfları hatalarına göre değil başka diğer metrolojik özelliklerine göre karakterize edilen ölçü aletlerinin doğruluk sınıfı serileri, 3.1.1 ve 3.1.2’nin şartları ile uyumlu olarak bu özellikleri ifade edecek şekilde uyarlanmış yöntemlere göre belirlenir.

3.2 Ölçü aletlerinin doğruluk sınıflarının bir fonksiyonu olan parametre ve karakteristikleri:

3.2.1 Belli kategorilerdeki ölçü aletleri ile ilgilenen, doğruluklarına göre cihazların dağılımını sağlayan ulusal düzenlemeler ve OIML kılavuzları aşağıdakiler çerçevesinde maksimum hata ve doğruluk sınıfı serilerini oluşturmalıdır.

a) Maksimum temel hata (veya hatalar) ve karşılık gelen referans koşullar
b) Maksimum tamamlayıcı hatalar ve her etki niceliği için kullanım nominal aralığı, ya da ölçme ekipmanı için, etki niceliklerinin belirlenmiş değişimlerinin gösterimlerindeki izin verilebilir varyasyonlar,
c) zamana bağlı kararsızlığın kabul edilebilir limitleri
d) cihazların tüm diğer metrolojik özelliklerini belirleyen parametre ve karakteristikler.

Not : Etki niceliklerinin referans değerleri ve izin verilebilir sapmaları kararlaştırılmalıdır.

3.2.2 Her kategorideki ölçü aletleri için maksimum temel hata, bölüm 2.1’deki formlardan birine göre ifade edilmelidir.

Doğruluklarına göre ölçü aletlerini sınıflandırmak için bağıl hata ve oransal hata kullanımları tercih edilebilir, çünkü sınıf işareti (referans koşullarda kullanılan) bir ölçü aletinin doğruluk seviyesini doğrudan göstermiş olur.

3.2.3 Belirtilmiş bir doğruluk sınıfı içindeki ölçü aletlerinin temel hataları, aşağıdakilerin dışına çıkmamalıdır:

a) Doğruluk sınıfları Romen rakamı veya büyük harflerle gösterilen (3.1.1)ölçü aletleri için:
Bu tip ölçü aletlerinin her kategorisi ile ilgili yönetmeliklerde belirtilen değerlerin (doğruluk sınıfı serilerinde en küçük sayı ve alfabenin başına en yakın olan harf en küçük maksimum hataya karşılık gelmelidir),

b) Doğruluk sınıfları 3.1.2 de verilen serinin sayılarıyla gösterilen ölçü aletlerinde:
Doğruluk sınıfı işaretinin parçasını oluşturan sayıya karşılık gelen değer;

c) Doğruluk sınıfı c ve d sayıları ile gösterilen (3.1.3) ölçü aletlerinde:
Doğruluk sınıfına karşılık gelen c ve d sayılarının formül 5’te yerine konularak hesaplanmasıyla bulunan değer.

3.2.4 Formül 2 ve 5’e göre veya fonksiyonel bağıntılara göre hesaplanan maksimum hatalar, hesaplamalardan sonra yuvarlanmalı 2 anlamlı basamağı geçmeyecek şekilde ifade edilmelidir.

3.2.5 Maksimum tamamlayıcı hatalar, veya ölçme ekipmanı için, belli etki niceliğindeki değişimlerin neden olduğu gösterge varyasyonlarının sınırları temel hata ile aynı biçimde ifade edilir.

3.2.6 Maksimum tamamlayıcı hatalar, veya ölçüm ekipmanı için belli etki niceliğindeki varyasyonlardan kaynaklanan gösterge varyasyonlarının limitleri aşağıdakiler uyarınca saptanmalıdır.

a) Maksimum hata olarak belli bir değerin gösterimi veya cihazın gösteriminde etki niceliğinin kullanımdaki nominal aralığına karşılık gelen varyasyonlar, veya
b) gösterimlerdeki varyasyon veya maksimum hata ile etki niceliğindeki belli varyasyon arasındaki fonksiyonel bağıntının göstergesi. Eğer hata, etki niceliğinin lineer bir fonksiyonu ise, etki niceliğindeki belli değişim ile maksimum hatanın değişimi arasındaki oranın saptanması mümkündür (söz konusu niceliğin etki faktörü)

3.2.7 Ölçü aletleri bünyesindeki zamana bağlı kararsızlığın izin verilebilir limitleri genellikle temel hata ile aynı şekilde belirlenmelidir.

İzin verilebilir kararsızlık limitleri ve bunlara karşılık gelen uygun zaman aralığı, belli kategorilerdeki ölçü aletlerinin doğruluk sınıfları serilerinin tanımlandığı yayınlarda yer almalıdır.

3.2.8 Farklı koşullarda kullanılması amaçlanan ölçü aletleri için aynı doğruluk sınıfı çatısı altında, farklı maksimum tamamlayıcı hatalara veya maksimum gösterimlerin farklı maksimum varyasyonlarına kullanımına izin verilmesi mümkündür.

3.2.9 Ölçü aletlerinin 3.2.3 - 3.2.7 arasında değinilmeyen diğer metrolojik özellikleri, bu ölçü aletlerinin ait oldukları kategorilerle ilgili yayınlara göre belirlenmelidir.

3.2.10 Bu yayında verilen maksimum hatalar ve normlarla ilgili gereklilikler hem yeni hem de onarılmış ölçü aletlerine ve ayrıca halen serviste olanlara uygulanmalıdır.

Bazı yeni ölçü aletlerinin, ilerideki kullanımları sırasında değişime maruz kalacağı önceden bilinen metrolojik özellikleri için daha sıkı şartlar konabilir.

Örnek : Kullanımları sırasında ağırlıkların kütleleri, yıpranmanın bir sonucu olarak sürekli azaldığından, bazı ağırlık tiplerine yönelik normlar, yeni ağırlığın kütlesinin nominal değerden az olmayacak şekilde ayarlanmasını belirtirler.

3.3 Bileşik cihazların doğruluk sınıfları

3.3.1 İki veya daha fazla ölçüm aralığından oluşan ölçü aletleri için iki veya daha fazla doğruluk sınıfı saptanabilir.

3.3.2 Üniversal veya bileşik ölçü aletleri için (iki veya daha fazla fiziksel niceliğin ölçümü amaçlanmış) ölçülecek farklı niceliklere istinaden birkaç doğruluk sınıfı saptanabilir.

Örnek : ac ve dc ölçümler için tasarlanmış bileşik elektriksel ölçme ekipmanları için, biri dc’deki diğeri ac’deki özellikleri karakterize eden iki doğruluk sınıfı belirlenebilir.

BÖLÜM IV

4. Gösterim ve İşaretleme

4.1 Dokümantasyonda kullanılan gösterimler

4.1.1 Maksimum hataların ve normların 2.2.1 ve 2.2.2’ye göre mutlak hata biçiminde ifade edildiği ölçü aletlerinde doğruluk sınıfları, büyük Romen harfleriyle veya Romen rakamlarıyla gösterilir.

Örnek : Doğruluk sınıfı A olan blok mastarlar

4.1.2 Maksimum hataların ve normların 2.4.1’e göre bağıl hata biçiminde veya 2.3.1’e göre oransal hata biçiminde ifade edildiği ölçü aletlerinde doğruluk sınıfları, yüzde olarak belirtilen temel hatanın değerine bağlı sayılarla gösterilir.

Örnek : Doğruluk sınıfı 0,5 olan ampermetre

4.1.3 Maksimum hataları 2.4.2’ye göre bağıl hata biçiminde ifade edilen ölçü aletlerinin doğruluk sınıfları, sırasıyla formül 5’teki c ve d terimlerini temsil eden ve eğik çizgiyle ayrılan iki sayı ile gösterilir.

4.1.4 Ölçü aletlerinin imalatı ve kullanımı ile ilgili dokümanlarda (yayınlar, yönetmelikler, normlar, spesifikasyonlar, çizimler, tarifler vb.) doğruluk sınıf işaretinin yanında söz konusunu sınıfı belirleyen mevzuatın da gösterilmesi tavsiye edilir.

4.1.5 Bu dokümanlarda 4.2.1’de verilen doğruluk sınıf işaretlerinin kullanımına izin verilir.

4.2 Ölçü aletlerinin üzerinde yer alacak işaretlemeler.

4.2.1 Ölçü aletlerinin kadranları, veri plakaları veya muhafazaları, 4.1’de belirtilen ve aşağıdaki, Tablo 1’de uygun işaretlerle birlikte gösterilen Romen rakamları, büyük Romen harfleri ve sayılardan oluşan doğruluk sınıfı, işaretlerini taşımalıdır.

TABLO 1
Ölçü aletleri üzerinde işaretli olan doğruluk sınıfı indisleri

Notlar :
1. Tablo 1’ de verilen işaret örnekleri rasgele seçilmişlerdir.

2. Sınıfına özgü olarak, ayırt edici dış özellikleri OIML yayınlarında belirtilmiş olan malzeme ölçütlerinin üzerinde doğruluk sınıflarının gösterilmesi zorunlu değildir,

Örnek : OIML yayını doğrultusunda, söz konusu doğruluk sınıfı için özel bir şekle sahip ağırlıkların üzerine doğruluk sınıfı işaretlerinin konulmaması mümkündür.

3. Kısalan lineer olmayan skalalı ölçü aletlerinde doğruluk sınıfının beyanı, bilgilendirme yoluyla, özel işaretlerle (örneğin nokta veya üçgen) gösterilmiş skala kısmı için, ölçülecek niceliğin yüzdesi olarak ifade edilen bağıl hatanın değeriyle tamamlanabilir. Bu değeri sınıf işaretlerini temsil etmediği anlaşılan bir işaret takip etmeli ve daire içine alınmalıdır.

4.2.2 Cihazın muhafazasında veya veri plakasındaki sınıf işaretinin yanında, belli bir kategorideki ölçü aletleri için genel teknik gereklilikleri veren resmi ulusal yönetmeliğin referansı yer almalıdır.

Ulusal yönetmeliğin gösterilmesi yerine, ulusal normlara uygunluk işaretinin verilmesine izin verilir.

Cihazların çalışma koşullarına bağlı olarak bir doğruluk sınıfı için farklı hata limitleri (veya gösterimdeki varyasyonlar) saptanmış olması halinde, bu çalışma koşulları için resmi dokümanlarda belirtilen işaretlere cihaz üzerinde ayrıca yer verilmelidir.

4.2.3 Resmi gerekliliklere göre etki niceliğinin referans değeri veya referans aralığı cihaz üzerinde gösterilmeliyse, bu gösterimin altı çizilmelidir.

Ölçü aleti üzerinde yer alacak yukarıda değinilen işaretlemelerin örnekleriyle birlikte, bir etki niceliğinin nominal çalışma aralığının gösterimleri Tablo 2’de verilmiştir. Burada bir etki niceliğine örnek olarak, bir ac akımın frekansı görülmektedir.

TABLO 2

1’den 5’e kadar verilen eşitliklere göre standardize edilen maksimum hataların
GRAFİK GÖSTERİMLERİ

Madde 2.2.1 Formül 1	Madde 2.2.2 Formül 2	Madde 2.3.1 Formül 3
Madde 2.4.1 Formül 4	Madde 2.4.2 Formül 5

Kullanılan semboller :

|D |, |g |, |d | = Mutlak, oransal ve bağıl hatalar (işaretleri dikkate alınmaksızın)
a = Ölçülecek niceliğin biriminden veya skala taksimat değerinden ifade edilen sabit değer
b,p,c,d = Pozitif soyut sayılar
x_m = Aletin ölçme aralığının üst limiti veya ölçme transdüserinin giriş değerlerinin değişim aralığı
x₀ = Ölçülecek niceliğin minimum değeri (Formül 4 ve 5’de kullanılan)
x_N = Konvansiyonel değer

TERMİNOLOJİ
YAYINDA KULLANILAN BAZI TERİMLERİN KISALTMALARI ve TANIMLARI

A _ Tanımlar

1. Oransal Hata
Mutlak hatanın ölçü aletini karakterize eden bir konvansiyonel değere bölümü

Bu konvansiyonel değer örneğin aşağıdakilerden biri olabilir:

• ölçme aralığının (veya skala aralığının) üst limiti
• ölçme aralığının (veya skala aralığının) değeri
• skala boyu
• skalanın taksimat sayısı

2. Lineer olmayan kısalan skala
Skala taksimat uzunluklarının birbiri ardısıra küçüldüğü ve skala aralığının sınırları olan A ve B’nin ortasına denk gelen C = ½ (A+B) skala işaretinin, ölçme aralığına karşılık gelen skala boyunun %65 ile %100’ü arasında kaldığı ve skaladır

Örnekler : Logaritmik skala, hiperbolik skala

3. Üstel skala
Skala taksimat uzunluklarının biribiri ardısıra büyüdüğü veya küçüldüğü, ancak ikinci durumda yukarıdaki madde 2’de tanımlanan skala karakteristiğine sahip olmayan skaladır.

B _ Kullanılan Kısaltmalar

1. Maksimum hata
"Maksimum izin verilebilir hata" yerine kullanılmıştır.

2. Normlar
"Hatalar dışındaki metrolojik özelliklere ilişkin normlar" yerine kullanılmıştır.

____________________

Not : Organizasyonun C3 Muhabir Sekretaryası "Ölçü Aletlerinin Doğruluk sınıfları"; Ölçü aletlerinin doğruluklarına göre sınıflandırılmasına dair OIML yayınlarının koordinasyonundan sorumlu danışma merciidir.

(*) Özel durumlarda, bu yayında verilenlerden başka standardizasyon yöntemleri kullanılabilir (bkz 2.5.1).

(**) : Tanım için bkz. Terminoloji

(*** ) Eşitlik (5) aşağıdaki formüle denktir.

c’= c-d olmakla birlikte bu ifade daha uygundur çünkü, x = x_m olması halinde yüzde olarak bağıl hatanın limitini ‘c’ temsil eder. d katsayısı her iki formülde de aynıdır ve x < x_m olması halinde yüzde olarak maksimum bağıl hatanın artışını belirler.

(****) Bkz. 1.2.5