Bu doküman , başlangıçta “International Vocabulary of Basic & General Terms in Metrology”* yayınından yola çıkılarak, sonraki süreçte yazarların gözlemleri, deneyimleri, ölçü aleti imalatçı ve kullanıcıları ile kalibrasyon profesyonellerinden edinilen görüşler ve ilgili konudaki son derece çeşitli yazılı kaynağın taranması (kitap, dergi, broşür, makale...vb.) ile oluşturulmuştur. Yer verilen sözcüklerin çoğu, başka konularda değişik anlamlar ifade edebilir; burada ölçü tekniğine ilişkin anlamı geçerlidir. Sözlüğün hazırlanışında Türkçe’nin teknik alanlardaki kullanımına dair tipik sorunlar veya ikilemlerle karşılaşılmış, ancak metroloji konusunda özellikle uygulamacılar tarafından tercih edilen ve bir dereceye kadar oluştuğu kabul edilebilecek ortak teknik dile öncelik verilmiştir. Sözcüklerin öncelikle İngilizce (bazen ilaveten Fransızca ve Almanca) karşılıkları her tanımın yanında verilmiştir.

* BIPM (International Bureau of Weights & Measures), IEC (International Electrotechnical Commission), ISO (International Organization for Standardization), OIML (International Organization of Legal Metrology) kuruluşlarının ortaklaşa hazırlamış olduğu sözügeçen doküman (ISBN 92-01032-8), UME-Ulusal Metroloji Enstitüsü tarafından (UME 94-003) ve bazı eklemelerle TSE-Türk Standartları Enstitüsü tarafından (TS 5798) Türkçe’ye çevrilmiştir. Bu dokümanların, pratik endüstriyel uygulamalarla uyumluluğunu, ifadelerin anlaşılırlığını ve bazı Türkçeleştirmelerin doğruluğunu bizler yeterli görmemekte, orjinal dokümandaki bölümlendirmenin de uygun yapılmadığını düşünmekteyiz.

METROLOJİ SÖZLÜĞÜ / 4. Ekipman

Ölçü aleti measuring instrument
Tek başına veya diğer ekipmanlarla birlikte ölçüm yapmak için tasarlanmış gereç.

Başa Dön ____________________________

Ölçüt / ölçek material measure
Kullanımı süresince, kalıcı bir şekilde belli bir niceliğin bir veya daha çok değerini üretmek veya sağlamak için tasarlanmış gereç.

Örnek: Ağırlık, hacim ölçeği (bir veya daha çok değerli, skalalı veya skalasız), elektrik direnci, mastar blok, standart sinyal üreteci.

Başa Dön ____________________________

Transdüser transducer, transdecteur, meßumformer
Girdi büyüklüğüne belli bir ilişki ile bağlı çıktı büyüklüğü sağlayan ölçü aletidir.

Örnek: a) Termokupl
b) Akım transformatörü
c) Elektropnömatik konverter

Başa Dön ____________________________

Ölçme zinciri measuring chain
Bir ölçü aletinde ya da sisteminde, ölçüm sinyalinin girişten çıkışa kadar geçtiği yolu oluşturan elemanlar dizisi.

Örnek: Mikrofon, zayıflatıcı, filtre, yükseltici ve votmetreden oluşan elektro-akustik ölçme zinciri.

Başa Dön ____________________________

Ölçme sistemi measuring system
Belirli bir ölçme işlemini yapmak için, ölçü aletleri ve diğer ekipman ile kurulmuş tüm bir set.

Not: Ölçme tesisatı terimi genellikle daha büyük ölçekli olan ve kalıcı olarak tesis edilmiş ölçüm aparatları için rezerve edilmiştir, örnek olarak:Kazan dairesi enstrümantasyonu, Akış ölçerler için test çevrimi
Örnek: a) Elektroteknik malzemelerin rezistivitesini ölçmekte kullanılan aparatlar
b) Tıbbi termometrelerin kalibrasyonunda kullanılan aparatlar

Başa Dön ____________________________

Göstergeli cihaz indicating instrument
Ölçülenin değerini veya ilgili bir değeri görüntüleyen ölçü aleti.

Örnek: a) analog voltmetre
b) dijital voltmetre
c) mikrometre

Başa Dön ____________________________

Kaydedicili cihaz recording instrument
Ölçülenin değerine veya ilgili bir değere dair (kalıcı veya bir süreliğine kalıcı olarak ) kayıt tutan ölçü aleti.

Not: 1. Kayıt analog (sürekli veya kesintili çizgi şeklinde) veya dijital olabilir.
2. Birden fazla büyüklüğün değeri aynı anda kaydedilebilir.
3. Kaydedici bir ölçü aleti aynı zamanda bir gösterge taşıyabilir.
Örnek: a) barograf
b) termohigrograf

Başa Dön ____________________________

Totalizör ölçü aleti totalizing instrument
Ölçülenin değerini, bir veya daha çok kaynaktan aynı anda veya ardarda elde edilen kısmi değerlerin toplamı olarak belirleyen ölçü aleti.

Örnek: Elektrik sayacı, su / akaryakıt sayaçları

Başa Dön ____________________________

İntegral alan cihaz integrating instrument
Ölçülenin değerini, başka bir büyüklüğe göre integral alarak belirleyen ölçü aleti.

Örnek: Elk. enerji saati.

Başa Dön ____________________________

Analog ölçü aleti analogue measuring instrument
Çıktı ya da gösterge değerinin, ölçülen değerin sürekli bir fonksiyonu olduğu ölçü aleti

Not: Bu terim aletin çalışma prensibi ile değil, çıktı veya göstergenin biçimiyle ilgilidir.
Örnek: a) Analog voltmetre
b) Civalı cam termometre
c) Bourdon tüplü basınç ölçer

Başa Dön ____________________________

Dijital ölçü aleti digital measuring instrument
Dijital çıktı ve / veya gösterge değeri veren ölçüm enstrümanı.

Not: Bu terim aletin çalışma prensibi ile değil, çıktı veya göstergenin biçimiyle ilgilidir.
Örnek: Dijital voltmetre

Başa Dön ____________________________

Gösterge indicator
Bir ölçü aletinde, ölçülen miktarın değerini veya ilgili bir değeri görüntüleyen kısım(lar).

Not: 1. Bir ölçüt/ölçek/standart cihazda, set etme aygıtı veya başka gösterim biçimleri de bu terimle ifade edilebilir(sinyal jeneratörü gibi).
2. Analog bir gösterge analog gösterim; dijital bir gösterge dijital gösterim sağlar.
3. Son hanenin dönmesi gibi, interpolasyona olanak sağlayan bir dijital gösterge veya indeksli bir skala ile desteklenmiş dijital gösterim biçimine yarı-dijital gösterge denir.

Başa Dön ____________________________

Kaydedici recorder
Bir ölçü aletinde ölçülen büyüklüğün değerini veya ilgili bir değeri kaydeden kısım.

Başa Dön ____________________________

Kayıt ortamı recording medium
Ölçülen büyüklüğün değerinin veya ilgili bir değerin üzerine kaydedildiği strip, disk, kağıt veya diğer yapılar.

Not: 1. Daha önceden basılmış koordinat çizgileri taşıyan kayıt ortamına genellikle kayıt grafiği denir.
2. Elektronik veya manyetik kayıt ortamları bellek olarak da adlandırılabilirler.

Başa Dön ____________________________

Sensör / algılayıcı sensor
Bir ölçü aletinde veya ölçme zincirinde ölçülenin doğrudan tatbik edildiği eleman.

Örnek: a) termoelektrik bir termometredeki termokupl
b) bir türbinli akış ölçerin rotoru
c) bir basınç ölçerdeki Bourdon tüpü
d) bir seviye ölçerin şamandırası

Başa Dön ____________________________

Dedektör / ayırtedici detector
Belirli bir büyüklüğün değerini göstermese de varlığını gösteren gereç ya da malzeme.

Not: Bazen, büyüklüğün değeri belli bir eşik değerine ulaştığında gösterim sağlanabilir.

Başa Dön ____________________________

Skala işareti scale mark
Bir gösterge üzerinde, ölçülenin tanımlanmış bir veya daha çok değerine karşılık gelen çizgi veya bir başka işaret.

Not: 1. Dijital veya yarı-dijital gösterimlerde sayılar skala işaretlerine eşdeğerdir.
2. Mastar işareti terimi genellikle bir ya da az sayıda işaretin söz konusu olduğu durumlarda kullanılır.

Başa Dön ____________________________

İndeks index
Bir göstergede, skala işaretleri karşısındaki, konumu ile gösterge değerinin belirlenmesini sağlayan hareketli veya sabit parça.

Örnek: a) ibre
b) ışıklı nokta
c) sıvı yüzeyi
d) kaydedici kalem

Başa Dön ____________________________

Skala scale
İlgili sayıları v.s. ile birlikte göstergenin bir kısmını oluşturan, bir dizi sıralı skala işareti.

Başa Dön ____________________________

Skala uzunluğu scale length
Belirli bir skalada, skalanın başlangıç ve bitiş arasındaki en kısa boylu skala işaretlerinin orta noktalarından geçen çizginin uzunluğu.

Not: 1. Bu çizgi gerçek veya hayali, düz veya eğri olabilir.
2. Skala uzunluğu ölçülenin birimine veya skalada işaretli birimlere bakılmaksızın uzunluk birimleri ile ifade edilir.

Başa Dön ____________________________

Skala aralığı scale range
Belirli bir skalada ilk ve son işaretler arasındaki değer aralığı.

Not: Skala aralığı, ölçülenin birimine bakılmaksızın skalada işaretli birimler cinsinden ifade edilir ve normal olarak alt ve üst imitleri ile belirtilir, örneğin -10 C 'den 200 C 'ye.

Başa Dön ____________________________

Skala taksimatı scale division
Ardarda herhangi iki skala işareti arasında kalan kısım.

Başa Dön ____________________________

(skala) Taksimat boşluğu scale spacing
Ardarda herhangi iki skala işareti arasında, skala uzunluğu ile aynı çizgi üzerinde ölçülen mesafe.

Not: Skala taksimat boşluğu, ölçülenin birimine veya skalada işaretli birimlere bakılmaksızın uzunluk birimleri ile ifade edilir.

Başa Dön ____________________________

(skala) Taksimat değeri scale interval
Ardarda herhangi iki skala işaretine karşılık gelen değerler arasındaki fark.

Not: Skala taksimat değeri, ölçülenin birimine bakılmaksızın skalada işaretli birimler cinsinden ifade edilir.

Başa Dön ____________________________

Lineer skala linear scale
Her bir taksimat boşluğunun, ilgili skala taksimat değerine, skala boyunca sabit kalan bir katsayı ile bağlı olduğu skala.

Not: Sabit skala taksimat değerleri olan lineer skalalara nizami skala denir.

Başa Dön ____________________________

Lineer olmayan skala non-linear scale
Her skala taksimat boşluğunun, ilgili skala taksimat değerine, skala boyunca sabit kalmayan bir katsayı sabiti ile bağlı olduğu skala.

Not: Bazı lineer olmayan skalalar, logaritmik skala, karesel skala gibi özel isimler alır.

Başa Dön ____________________________

Sıfırsız skala suppressed-zero scale
Skala aralığı, ölçülenin sıfır değerine karşılık gelen skala değerini içermeyen skala.

Örnek: Klinik termometre skalası.

Başa Dön ____________________________

Genişletilmiş skala expanded scale
Skala aralığının bir kısmının, skala uzunluğunun büyük bölümünü orantısız bir şekilde kapladığı skala.

Başa Dön ____________________________

Kadran dial, cadran, skalentrager
Göstergede skala veya skalaları üzerinde taşıyan, hareketli veya sabit kısım.

Not: Bazı göstergelerde kadran, sabit bir indeks veya pencereye göre hareketli ve üzerinde sayılar taşıyan bir silindir veya disk şeklindedir.

Başa Dön ____________________________

Skala sayıları scale numbering
Skalada, ölçülenin skala işaretleriyle tanımlanan değerlerine karşılık gelen veya yalnızca skala işaretlerinin sayısal dizilişini gösteren bir dizi sayı.

Başa Dön ____________________________

Ölçü aletinin sıfırı zero of a measuring instrument
Cihazın çalışmasını sağlayan güç kaynakları açık konumdayken, ölçülenin sıfır değerine karşılık göstergeden okunan değer.

Not 1. Elektriksel güç kaynağı kullanan ölçü aletleri için, genellikle” elektriksel sıfır” terimi kullanılır.
2. Mekanik sıfır terimi genellikle cihaz kullanılmadığı ve güç kaynağı kapalı olduğu andaki gösterge değeri için kullanılır.
3. Mekanik sıfır ile elektriksel sıfır çakışmayabilir; bazı cihazlarda mekanik sıfır belirlenemeyebilir.

Başa Dön ____________________________

Tepki karakteristiği response characteristics, übertragungsverhalten
Tanımlı koşullarda, bir etki (uyarım) ile ona karşılık gelen tepki arasındaki ilişki.

Not: 1. Bu ilişki teorik veya deneysel değerlendirmelere dayandırılabilir; cebirsel bir eşitlik, sayısal bir tablo veya bir grafik şeklinde gösterilebilir.
2. Zamana bağlı olarak değişen etkiler için, tepki karakteristiklerinin bir şekli de transfer fonksiyonudur.

Başa Dön ____________________________

Mastarlamak (skalalandırmak) gauging, calibrage, skalieren
Skala işaretlerinin veya mastar işaretlerinin (bazı durumlarda sadece bazı temel işaretlerin) yerlerini ölçülenin ilgili değerlerine göre sabitlemek / ayarlamak / işaretlemek.

Başa Dön ____________________________

Ölçü aletlerinin özelliklerini anlatmak için kullanılan terimlerin çoğu; ölçme cihazı, transdüser veya ölçme sistemleri için de kullanılır ve analoji kurarak ölçüt/ölçeklere uyarlanabilir.

Benzer şekilde "gösterim" ve "doğrudan gösterim” terimleri, kaydedici bir enstrümanın kaydettiği değeri veya bir ölçme sistemi içerisindeki ölçüm sinyalini de kastedebilir.

Başa Dön ____________________________

Nominal aralık / anma sıhası nominal range
Ölçü aletinin her bir skala aralığına göre ayarları set edildiğinde, o skala aralığı içinde değerlere yolaçan ölçülene ait değerler seti .

Not: Nominal aralık, skalada işaretli birimlere bakılmaksızın, ölçülenin birimleri kullanılarak ve normalde alt - üst sınırlar ile ifade edilir.
Örneğin 100°C, 200°C . Alt sınır sıfır olduğu durumda nominal aralık sadece üst sınırı ile ifade edilir, örneğin; 0 V'dan 100V'a kadar olan nominal aralık "100 V " olarak ifade edilir.

Başa Dön ____________________________

Ölçüm alanı (açıklığı) span
Bir ölçü aletinde nominal aralığın iki sınırı arasındaki farkın mutlak değeri.

Örnek: Nominal aralık -10V'dan + 10V' a ise ölçüm alanı 20V'dur.

Başa Dön ____________________________

Nominal değer / anma değeri nominal value, nennwert
Bir cihazın bir özelliğini göstermek veya amaçlanan kullanımına kılavuzluk yapmak için kullanılan değer.

Not: Nominal değer ilgilenilen özelliğin yuvarlanmış değeri olabileceği gibi çoğu zaman bir standart tarafından gerçekleştirilen büyüklüğün yaklaşık değeridir.
Örnek: a) Standart bir direncin üzerinde yazan değeri.
b) 0.998 mol/l’lik H+ iyonu konsantrasyonlu asit çözeltisini gösteren 1 mol/l değeri

Başa Dön ____________________________

(belirtilmiş) ölçme aralığı / sıhası (specified) measuring range
(belirtilmiş) çalışma aralığı / sıhası (specified) working range
Bir ölçü aletinin hatasının, amaçlanan limitler içerisinde kaldığı değerler dizisi.

Başa Dön ____________________________

Alt sınır / minimum kapasite
Ölçü aletinin ölçme aralığı içinde ölçebildiği asgari (minimum) değer.

Başa Dön ____________________________

Üst sınır / maksimum kapasite
Ölçü aletinin ölçme aralığı içinde ölçebildiği azami (maksimum) değer.

Başa Dön ____________________________

(Tanımlanmış) kullanım koşulları rated operating conditions, bemessungsbedingungen
Bir ölçü aletinin metrolojik karakteristiklerinin, amaçlanan limitler içinde kalması için; ölçülene ve etki niceliklerine ait aralıklar ile diğer önemli gereklilikleri içeren kullanım koşulları .

Not: Tanımlanmış kullanım koşulları, genellikle ölçülenin ve etki niceliklerinin tanımlanmış değerlerini belirtir.

Başa Dön ____________________________

Sınır koşulları limiting conditions, grenzbedingungen
Bir ölçü aletinin bozulmadan ve sonrasında tanımlanmış kullanım koşulları dahilinde kullanıldığında metrolojik özelliklerinin etkilenmemiş olacağı aşırı uç koşulları.

Not: 1. Depolama, taşıma ve çalışma için sınır koşulları farklı olabilir.
2.Sınır koşulları genellikle ölçülenin ve etki niceliklerinin sınır değerlerini belirtir.

Başa Dön ____________________________

Referans koşullar reference conditions
Bir ölçü aletinin performans testi için veya ölçüm sonuçlarının karşılaştırılabilmesini sağlamak için yazılmış kullanım koşulları.

Not: Referans koşullar genellikle ölçü aletinin maruz kaldığı dış etki nicelikleri için referans değerleri veya referans aralıklarını belirtir.

Başa Dön ____________________________

Cihaz sabiti instrument constant
Ölçü aletinin gösterim değerini elde etmek için direkt gösteriminin çarpıldığı katsayı.

Not: 1. Direkt gösterimin, ölçülenin değerine eşit olduğu ölçü aletinde cihaz sabiti 1’dir.
2. Tek skalası olan kademeli ölçü aletlerinde, örneğin bir seçme mekanizmasının değişik konumlarına karşılık gelen cihaz sabitleri vardır.
3. Bazı ölçü aletlerinde, direkt gösterimin gösterim değerine çevrilmesi, cihaz sabiti ile basit bir çarpımdan daha karmaşık olabilir.

Başa Dön ____________________________

Sensitivite sensitivity, empfindlichkeit
Bir ölçü aletinde tepkideki değişimin, buna neden olan etkideki (uyarımdaki) değişime oranı.

Not: Sensitivite, etkinin değerine göre değişebilir

Başa Dön ____________________________

Duyarlılık discrimination, mobilite, ansprechvermögen
Ölçü aletinin, etkinin (uyarımın) değerindeki küçük değişikliklere tepki verebilme yeteneği

Başa Dön ____________________________

Duyarlılık eşiği discrimination threshold, ansprechschwelle
Bir ölçü aletinin tepkisinde gözlenebilir bir değişikliğe yol açan en küçük etki (uyarım) değişimi.

Not: Duyarlılık eşiği, örneğin, titreşim-gürültü (iç veya dış), sürtünme, sönümleme,atalet ve/ veya kuantizasyona bağlı olabilir.
Örnek: Bir terazinin ibresini gözlenebilir miktarda hareket ettiren en küçük ağırlık 90 mg ise, bu terazinin duyarlılık eşiği 90mg'dır.

Başa Dön ____________________________

Rezolüsyon (çözünürlük) resolution, auflösung
Bir göstergenin, gösterdiği büyüklüğün birbirine yakın komşu değerlerini, anlamlı bir şekilde ayırabilme yeteneğinin sayısal ifadesi.

Başa Dön ____________________________

Ölü bölge dead band
Ölçü aletinin tepkisinde bir değişiklik olmadan etkinin (uyarımın) değiştirilebildiği aralık.

Başa Dön ____________________________

Histerisis hysteresis
Bir ölçü aletinin, belirli bir etkiye (uyarıma) gösterdiği tepkinin, daha önceki etkilerin sıralanışına bağlı olması özelliği. (Uygulamada bir değere artan yüklemelerle ulaşıldığında cihazın gösterdiği değer ile, azalan yüklemelerle ulaşıldığında cihazın gösterdiği değerin arasındaki farkı ifade etmekte kullanılır.)

Not: Histerisis normal olarak ölçülenle ilişkili olarak düşünülmesine karşın, etkileyen nicelikler ile ilgili olarak da ele alınabilir

Başa Dön ____________________________

Stabilite / kararlılık stability, constance, meßbestandigkeit
Bir ölçü aletinin, metrolojik özelliklerini aynen koruyabilme yeteneği. (Uygulamada, değişmeyen bir yükleme veya set değeri için ölçüm veya kondisyonlama cihazının gerçekte hangi miktarda değişime sahip olduğunun ifadesi olarak kullanılır.)

Not: Stabilite genellikle zamana bağlı olarak değerlendirilir. Bir başka değişkene göre değerlendirildiğinde, bunun açıkça vurgulanması gerekir.

Başa Dön ____________________________

Homojenite homogeneity
Bir malzemede veya cihazda, seçilen bir özelliğe ilişkin niceliğin değerinde, belli bir geometrik boyutun farklı lokasyonlarında aynı anda gözlenebilen değişmezlik.

Not : 1. Homojenliğin değerlendirildiği geometri, çoğunlukla tek boyutla ifade edilebilen bir çizgi değil, bir düzlem (iki boyutlu), ya da bir hacim (üç boyutlu) şeklindedir.
2. Homojenlik, genel anlamıyla her tip değişken için geçerli olmakla birlikte, daha çok malzeme karakteristiklerine yönelik olarak (örnek a) kullanılır. Söz konusu olan bir kondisyonlama cihazı veya ölçülen bir kontrol/proses değişkeni olduğunda (örnek b), üniformite (uniformity) terimi tercih edilmektedir.
Örnek a) Bir sıvının yoğunluğu, iletkenliği,viskozitesi, veya bir katının sertliği, rengi, kompozisyonu vb...
b) Bir fırının veya banyonun içindeki sıcaklık, belli bir platform üzerindeki yükleme vb...

Başa Dön ____________________________

Eksantriklik eccentricity
Platform yüklemesine maruz cihazlarda yüklemenin platform merkezine yapılmamasının yol açabileceği etki. (Uygulamada yükleme platformun kenar bölgelerine yapılır.)

Başa Dön ____________________________

Saydamlık transparency, discretion, rückwirkungsfreiheit
Bir ölçü aletinin, ölçülenin değerini etkilememesi yeteneği.

Başa Dön ____________________________

Kayma drift, dérive
Bir ölçü aletinin metrolojik özelliklerinin, zamana bağlı yavaş değişimi.

Başa Dön ____________________________

Tepki süresi response time, einstelldauer
Etkide (uyarımda) tanımlı bir anlık değişim meydana gelmesinden itibaren, tepkinin, son kararlı değerine ait belirli limitler içerisine ilk defa girip kalması arasında geçen zaman.

Başa Dön ____________________________

İzleme hatası tracking error
Bir ölçü aletinin, değişmekte olan uyarıma tepki vermekte gecikmesinden kaynaklanan hata.

Başa Dön ____________________________

Doğruluk accuracy, exactitude, genauigkeit
Bir ölçü aletinin, ölçülenin doğru değerine yaklaşan gösterimler yapma yeteneği.

Başa Dön ____________________________

Prezisyon (hassasiyet) precision
Bir ölçü aletinin, ölçme aralığını çok küçük dilimlere böldüğü halde (örneğin skalası çok taksimatlı), ölçüleni hep aynı sayısal değerde algılama yeteneği.

Not : Hassasiyet özelliği, doğruluk ile karıştırılmamalıdır. Yukarıdaki tanımlamalara göre, bir cihaz hassas olduğu halde doğruluğu zayıf olabilir, veya doğruluğu yüksek olduğu halde hassas olmayabilir. Hassasiyet (prezisyon), bu anlamda tekrarlanabilirlik özelliğine yakındır.

Başa Dön ____________________________

Doğruluk sınıfı accuracy class
Hataları tanımlı limitler içerisinde tutmayı amaçlamış belli metrolojik gerekliliklere uyan ölçü aletleri sınıfı.

Not: Doğruluk sınıfı genellikle, kabul edilmiş bir sayı veya sembol ile gösterilir ve buna sınıf endeksi denir.

Başa Dön ____________________________

Hata error, meßabweichung
Ölçü aletinin gösterge değerlerinin, doğru değerlerden olan sapması (ölçü aletinin gösterimi eksi ölçülenin -konvansiyonel- doğru değeri).

Not: Bir ölçüt/ölçek için gösterim, onun nominal veya işaretli değeri olarak alındığında, hatası; konvansiyonel doğru değer (ölçülen) eksi nominal değer halini alır.

Başa Dön ____________________________

Hata payı / hata limitleri limits of error, grenzwerte İzin verilen maksimum hatalar maximum permissible errors
Belli bir ölçü aleti için şartnameler, yönetmelikler, kullanıldığı prosesler ve benzerlerinin izin verdiği hataların uç değerleri.

Başa Dön ____________________________

Datum hatası datum error
Ölçü aletinin kontrolü için seçilmiş özel bir skala değerinde veya ölçülenin özel bir değerindeki hatası.

Başa Dön ____________________________

Sıfır hatası zero error
Ölçülenin sıfır değerine karşılık gelen datum hatası.

Not : ‘ Offset’ terimi, ölçme aralığı içinde herhangi bir noktadaki datum hatasının, pratik anlamda her zaman sıfır hatasına eşit olması (veya onu içermesi) durumunda kullanılır.

Başa Dön ____________________________

Yapısal hata intrinsic error
Referans koşullarda kullanılan bir ölçü aletinin hatası.

Başa Dön ____________________________

Bias (eğilim) hatası bias error
Bir ölçü aletinin hatasının sistematik bileşeni.

Başa Dön ____________________________

Tekrarlanabilirlik repeatability, fidélite, wiederholbarkeit
Ölçü aletinin, tanımlı kullanım koşulları altında, aynı etkinin (uyarımın) mükerrer uygulanışlarında birbirine yakın tepkiler verebilme yeteneği.

Tanımlı kullanım koşulları genellikle aşağıdaki gibidir:
- Kısa zaman aralıklarıyla tekrar
- Aynı yerde ve aynı çevre koşullarında kullanım
-Gözlemciye bağlı değişiklikler en aza indirilerek
Not: Tekrarlanabilirlik sonuçları aşağıdaki gibi bir frekans grafiği şeklinde ifade edilebilir.

Başa Dön ____________________________

Tekrarlanabilirlik hatası repeatability error
Bir ölçü aletinin hatasının rastgele bileşeni.

Örnek: Yukarıdaki grafik için Tekrarlanabilirlik hatası = 102 - 98 =4

Başa Dön ____________________________

Hata oranı fiducial error
Ölçü aletinin hatasının, cihaz için belirtilen bir değere oranı.

Not: Belirtilmiş bu değer genellikle indirgeme değeri adını alır ve örneğin ölçü aletinin nominal aralığının üst sınırı veya ölçüm aralığı olabilir.

Başa Dön ____________________________

Ölçü standardı / etalon measurement standard
Bir büyüklüğün birimini veya o büyüklüğün bir veya daha çok bilinen değerini tanımlayarak, gerçekleştirerek, saklayarak veya üreterek kıyaslama yoluyla bunları diğer ölçü aletlerine aktarmayı amaçlamış ölçüt/ölçek, ölçü aleti veya ölçme sistemi.

Örnek: 1 kg kütle standardı, standart blok mastar, 100 W 'luk standart direnç, doymuş Weston standart pili, standart ampermetre, sezyum atomik frekans standardı

Başa Dön ____________________________

Kollektif standart collective standard
Birlikte kullanıldıklarında bir standart vazifesi gören bir dizi benzer ölçek veya ölçü aleti.

Not: 1. Kollektif standardın, genellikle bir büyüklüğün tek bir değerini sağlaması amaçlanmıştır.
2.Kollektif standart tarafından sağlanan değer, tek tek cihazlardan elde edilen değerlerin uygun bir ortalamasıdır.
Örnek: Weston pilleri grubundan oluşan kollektif voltaj standardı, bir grup benzer akkor lambadan oluşan aydınlık şiddeti kollektif standardı.

Başa Dön ____________________________

Grup standart / standartlar serisi group standard / series of standards
Tek başlarına veya uygun kombinasyonlarda , bir büyüklüğün belli bir aralıkta bir dizi değerini üreten, özel değerlerde seçilmiş bir dizi standart.

Örnek: ağırlık seti, ardışık yoğunluk aralıklarını kapsayan bir hidrometre seti

Başa Dön ____________________________

Primer standart primary standard
Belirli bir alanda en yüksek metrolojik niteliklere sahip standart.

Not: Primer standart kavramı temel birimler için olduğu kadar türetilmiş birimler için de geçerlidir. 

Başa Dön ____________________________

Sekonder standart secondary standard
Değeri bir primer standartla kıyaslanarak saptanan standart

Başa Dön ____________________________

Uluslararası standart international standard
İlgili nicelikte, diğer tüm standartların değerlerini saptamakta, uluslararası baz olarak kullanılacak, uluslararası anlaşmayla tanınan bir standart.

Başa Dön ____________________________

Ulusal standart national standard
Bir ülkede , ilgili büyüklüğün tüm standartlarının değerlerini saptamakta baz olacak, ulusal resmi bir kararla tanınan standart.

Not: Ulusal standart genellikle bir ülkedeki primer standarttır.

Başa Dön ____________________________

Referans standart reference standard, bezugsnormal
Belirli bir mahalde yapılan ölçümlerin kendisinden türetildiği, oradaki en yüksek metrolojik niteliklere sahip standart

Başa Dön ____________________________

Çalışma standardı working standard, gebrauchnormal
Çoğunlukla bir referans veya aktarım standardı ile kalibre edilmiş olan, ölçekleri veya ölçü aletlerini rutin olarak kalibre etmekte kullanılan standart.

Başa Dön ____________________________

Transfer (aktarım) standardı transfer standard
Standartları, ölçekleri veya ölçü aletlerini karşılaştırmakta aracı olarak kullanılan standart.

Not: Karşılaştırma gereci tam olarak gerçek bir standart değilse, transfer cihazı terimi kullanılabilir.
(Örneğin uzunluk standartlarını birbirleriyle karşılaştırmak için kullanılan ayarlanabilir ölçü aletleri.)

Başa Dön ____________________________

Seyyar / gezici standart travelling standard
Farklı mahaller arasında nakliyesi amaçlanmış, kimi kez özel konstrüksiyona sahip olan standart.

Örnek: Portatif , pille çalışan sezyum atomik frekans standardı

Başa Dön ____________________________

Referans malzeme reference material
Bir veya daha fazla özelliği, bir gerecin kalibrasyonunda, bir ölçme yönteminin tetkikinde veya bir malzemeye değerler verilmesinde kullanılmasına yetecek kadar iyi oluşturulmuş olan malzeme veya madde.

Başa Dön ____________________________

Sertifikalı referans malzeme certified reference material
Bir veya daha çok özelliğinin değeri, teknik olarak geçerli bir prosedüre göre belgelenmiş ve bir belgelendirme kuruluşunca yayınlanmış bir sertifika veya başka bir dokümana izlenebilir veya onlarla beraber olan referans malzeme.

Başa Dön ____________________________

Metroloji Sözlüğü : 1. Kavramlar || 2. Yöntemler || 3. Sonuçlar || 4. Ekipman