Aşağıdaki doküman, söz konusu ölçü aletinin kalibrasyonu için geçerli tek yöntemi değil, Metroloji Okulu'nun seçtiği, (kimi zaman muhtelif kaynaklardan derlediği veya deneyimler sürecinde geliştirdiği) ve uyguladığı yöntemi tarif etmektedir. Geçerli başka yöntemler de mevcuttur ve burada belirtilenlerden farklı ekipman ve işlemler gerektirebilirler.

Kod: TALK1030
Mikrometre Kalibrasyonu

DİKKAT ! Burada belirtilen işlemler (ölçü belirsizliği oranında) hatasız ve yapılan teknik çalışmanın anlam ve amacı kavranarak, maksimum oranda özen, titizlik ve dikkat gösterilerek gerçekleştirilmelidir.

A. Ekipman

1. Blok Mastar Seti
2. Pleyt (Ölçüm Yüzeyi)
3. Mastar Birleştirme Seti

B. Hazırlık

1. Aşağıda belirtilen fonksiyonel kontroller aracılığıyla, mikrometre ile yapılacak ölçümün değerini etkileyecek bir aksaklık olup olmadığı kontrol edilir. Cihazda arıza veya ölçümde önemli ölçüde hataya neden olacak bir aksaklık varsa işlem yapılmaz ve durumu kullanıcıya bildirilir. Kullanıma engel teşkil etmeyen aksaklıklar ise not edilir.
2. a) Okunabilirlik açısından taksimat çizgilerinin durumu
   b) Mikrometrenin ölçü yüzeylerinin paralellik ve düzgünlüğü- bunun için optik düzlem/paralel kullanılabilir.
   c) Kilit ve cırcır mekanizmasının fonksiyonel kontrolü
   d) Belirgin bir ezik, kırık vb. mevcudiyeti
3. Kalibre edilecek mikrometrenin üzerinde veya ilgili bir belgesinde belirtilmişlerin yanında gözle saptanabilen tüm tanımlayıcı özellikleri kaydedilir. Seri nr.'sı yok ise kazıyıcı ile uygun bir yerine kazınır.
4. Kalibre edilecek mikrometrenin durumuna göre tinerli veya kuru bez kullanılarak temizliği yapılır (kutusu dahil). Dijital mikrometrelerde göstergeye sıvı değdirilmez.

C. Ölçümler

1. Mikrometre ölçme aralığına bağlı olarak kullanılacak mastarlar belirlenir ve temizlenir. (Aksi takdirde birleştirme yapılması gerektiğinde mastarlar üzerinde kalabilecek toz, kir, yağ, partikülleri toplam boyda hataya neden olup ölçümü etkileyebilir.)
2. Mikrometre min. ölçme değerinde alınacak üç ölçümle sıfır hatası kontrol edilir. Eğer sıfır hatası var ise tambur anahtarı ve gerekiyorsa ayar etalonu ile sıfır ayarı yapılır. (Kendi ayar etalonu yoksa mastar kullanılabilir.)
3. Ölçme aralığı 0...25 mm olan mikrometreler için A1 içerisindeki mastarlar kullanılarak 2,5mm, 5,1mm, 7,7mm, 10,3mm, 12,9mm, 15mm, 17,6mm, 20,2mm, 22,8mm, 25mm değerlerinde üçer kez ölçüm alınarak veri formuna kaydedilir. Ölçümler alınırken mikrometrenin ölçü milleri mastara neredeyse sıfır hızla yaklaşmalı, 3 - 4 cırcır sesinden sonra sıkma bırakılmalıdır. Mikrometre ölçme yüzeyleri mastar yüzeyine tam dik olmalıdır. (Eğik tutuşun neden olabileceği hatalar için bkz. Kumpas Kalibrasyon Talimatı - Not bölümü)
4. Maksimum ölçme değeri 25 mm'den büyük olan mikrometreler için yukarıdaki değerlere mikrometrenin min. değeri uzunluğundaki mastar ilave edilerek ölçüm değerleri elde edilir ve C3'de anlatıldığı şekilde ölçüm alınır.
5. Derinlik mikrometrelerinin kalibrasyon ölçü noktaları da aynıdır. A1 kullanılarak Şekil 1'deki düzenek hazırlanır ve C3' de belirtildiği şekilde ölçüm alınır.

6. İki temas noktalı iç çap mikrometrelerinin kalibrasyonu için A3 içerisinde istenen boyda birleştirilecek mastarların iki başına setin iki gagası sıkıştırılarak iç ölçüm kontrol aparatı hazırlanır. C3'de anlatıldığı şekilde ölçümler alınır. (Mikrometrenin ölçme aralığı içinde 10 noktada )

D. Değerlendirme

1. Eğer kalibrasyonda kullanılan mastarlarda, sınıfına karşılık hata payının ötesinde hatalar varsa "(konvansiyonel) doğru değer" yerine mastarların sertifikalarında belirtilen sapmalar hesaba katılarak bulunan "Düzeltilmiş Doğru Değer (Corrected True Value)" DDD kullanılır. DDD = Mastarın nominal değeri + Sapması (sertifikasından)
2. Sapma = Gösterge Değeri - Doğru Değer. En küçük sapma ile en büyük sapma arasındaki farkın mutlak değeri Sapma Aralığı (fmax) olarak ve sapmaların mutlak değerce en büyüğü Max. Sapma olarak verilir.
3. Tekrarlanabilirlik hatasının (aynı ölçü noktası için 3 kez alınan verilerin en büyüğü ile en küçüğü arasındaki farkın mutlak değeri) en büyüğü Max. Tekrarlanabilirlik Hatası olarak belirtilir.
4. Yukarıdaki değerlendirme her tip alet (dış ölçü, iç ölçü, derinlik) ayrı ayrı yapılır.

E. Ölçüm Belirsizliği

• Mastarların hata payı ve ölçme belirsizliği (sertifikasından)
• Pleyt düzlemsellik hata payı ve ölçüm belirsizliği (derinlik mikrometresi için) sertifikasından
• Mastar birleştirmelerinin etkileri
• Sıcaklığın mastar boyu üzerindeki etkisi: Ortam sıcaklığının standart ortam sıcaklığından (geometrik boyutlar için genellikle 20±2°C hedeflenir) farklı olması halinde mastar imalatçısının belirttiği uzama katsayısı dikkate alınarak belirsizlik sentezinde değerlendirilir. (Uzama miktarı DL = a L DT. Burada; a = mastar için sıcaklığa bağlı uzama/genleşme katsayısı, L = nominal boy, DT = ortam sıcaklığının 20°C'den farkı)
• Operatör hataları (eğik tutuş, baskı kuvveti vb.)
• Okunabilirlik hatası
• Kalibre edilen mikrometrenin tekrarlanabilirlik hataları

gibi faktörlerden kaynaklanan toplam belirsizlik teBBesBE kodlu "Ölçüm Belirsizliği" dokümanımıza göre hesaplanır.
Sonuç, kalibre edilecek ölçü aletine bağlı okunabilirlik, tekrarlanabilirlik vb. etkenler hariç olmak suretiyle, Metroloji Okulu'nun "en iyi ölçme yeteneği" şeklinde kalibrasyon servisi ilgili listesinde verilmiştir.

"Kopya" damgası (orjinal veya fotokopi) olmayan ve onaylanmamış (yürürlüğe girmemiş) doküman kesinlikle kullanılamaz, kullanıldığında geçersizdir. Onaylanmış her yeni revizyon, bir öncekini geçersiz kılar.